Beeld: Wikimedia, VVD & JA21

MENSENRECHTEN

DE ‘WAR ON WOKE’ IS GOED GEORGANISEERD

Van #BLM tot #MeToo en de rechten van lhbti+’ers. Vrijwel alles wat progressief is, wordt als ‘woke’ bestempeld. De tegenbeweging is luid en goed georganiseerd. Conservatieve politici in Europa kijken de kunst af van de VS.

Door 

• Jacob Boersema

 26 mei 2023

DiscriminatiePolitiekRacismeWildersWokeWokeness

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Update van de redactie 26 mei 2023

Ron DeSantis – nu nog gouverneur van Florida – heeft zoals verwacht aangegeven dat hij de Republikeinse kandidaat bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen wil worden. Hij wordt in die race gezien als de belangrijkste rivaal van Donald Trump.

Als gouverneur trok DeSantis de afgelopen jaren ten strijde tegen alles wat hij als ‘woke’ bestempelde. Hij tekende onder andere wetten die de rechten van zwangere mensen en lhbti+’ers inperken. Ook de regels omtrent het opleggen van de doodstraf maakte hij soepeler. Burgerrechtenorganisatie NAACP gaf eind mei een ‘negatief reisadvies’ voor de staat, vanwege de ‘vijandige houding tegenover Afro-Amerikanen, mensen van kleur en lhbti+’ers’.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 5 augustus 2022.

Op 1 juli 2022 trad in Florida de Stop WOKE-wet in werking, van de Republikeinse gouverneur van Florida, Ron DeSantis. Officieel: de Stop the Wrongs to Our Kids and Employees Act. De wet verbiedt basisscholen om in de klas aandacht te besteden aan racisme en seksuele oriëntatie. DeSantis is de belangrijkste Republikeinse concurrent van voormalig president Trump voor de presidentsverkiezingen in 2024.

“

NA HET SUCCES VAN BLACK LIVES MATTER VERKLAARDE DE REPUBLIKEINSE PARTIJ DE OORLOG AAN ‘WOKE’

Tweet dit

De wet is een goed voorbeeld van de dadendrang van de zogenaamde white backlash, oftewel: de witte tegenbeweging. Na het succes van Black Lives Matter (#BLM) verklaarde de Republikeinse Partij de oorlog aan ‘woke’. ‘Woke’ is een term die Afro-Amerikanen in de jaren zestig van de vorige eeuw gebruikten om elkaar te waarschuwen voor racistisch geweld. Maar inmiddels is het een hondenfluitje voor rechts en extreemrechts om te verwijzen naar ‘een verstikkende, dwangmatige identiteitspolitiek’, dixit Geert Wilders.

Wat 'woke' écht betekent (en hoe het misbruikt wordt)

Niet alleen Wilders, maar ook andere rechtse en extreemrechtse partijen in Europa zetten vol in op de strijd tegen het ‘wokisme’. Daarbij zijn mensen van kleur het doelwit, maar de tegenbeweging neemt ook de rechten van lhbti+’ers, moslims en vrouwen onder vuur. Met het containerbegrip ‘woke’ worden alle ‘foute’ linkse ideologieën samengevat – van vegetarisme en veganisme tot abortus en van #MeToo tot #BLM. Hoe ziet de tegenbeweging eruit?

Wit en luid

Begin 2022 hield de politieke partij JA21 een ‘woke-conferentie’ in Amsterdam. De partij wil de afkeer van wokedenken op de politieke agenda zetten. En in september waarschuwde minister Dilan YeÅŸilgöz-Zegerius (VVD, Justitie) voor ‘wokisme’, dat onze democratische rechtsstaat zou ondermijnen. Powned maakte een populaire tv-serie waarin antiracistische activisten werden weggezet als ‘woke-gekkigheid’. In het AD bespreekt populair columnist Angela De Jong de serie instemmend. In de Telegraaf schrijft Wierd Duk dat ‘woke’ de Nederlandse universiteiten in de greep heeft en waarschuwt Paul Cliteur minister Dijkgraaf (OCW) voor ‘het gevaar van woke’. En in een interview in Trouw krijgen het voormalig VVD-kamerlid Ayaan Hirsi Ali en de Belgische nationalistische europarlementariër Assita Kanko ruim baan om ‘de woke-ideologie’ als grote bedreiging voor Nederland neer te zetten.

“

EUROPESE LANDEN ZIJN IN DE BAN VAN HET ‘WOKEGEVAAR’

Tweet dit

Ook andere Europese landen zijn in de ban van het ‘wokegevaar’. In Frankrijk portretteren rechtse politici ‘wokisme’ als een Amerikaanse importideologie die via Franse universiteiten de hele samenleving zou ‘infecteren’. In België waarschuwt de nationalistische minister van Justitie Zuhal Demir voor de verspreiding van ‘wokeness’. ‘Woke’ is volgens haar ‘een tirannie van de gevoeligheid. Als we toelaten dat activisten antiracisme gebruiken als hefboom om andersdenkenden sociaal te elimineren, verglijden we naar een totalitaire samenleving.’ In Engeland gooide de Brits-Nigeriaanse Kemi Badenoch hoge ogen als kandidaat-leider van de Conservatieve Partij met haar ‘antiwokecampagne’. Het laat zien hoe rechtse politici in Europa politieke strategieën van rechts Amerika overnemen, terwijl ze juist links daarvan beschuldigen.

Hoewel het anti-woke geluid dus ook in Europa luid aanwezig is, is het minder duidelijk georganiseerd dan de white backlash in de VS. Daar kwam de ‘tegenbeweging’ echt op gang tijdens de eerste maanden van de coronapandemie. #BLM zorgde in de zomer van 2020 voor meer aandacht voor institutioneel racisme, waardoor de publieke opinie verschoof; steeds meer mensen waren van mening dat de VS moest afrekenen met racisme, maar er gebeurde nog iets: door de pandemie werkten mensen massaal thuis. De antiracismetrainingen die na #BLM steeds vaker op het programma staan, zijn daardoor veelal online. Door de vorm (schriftelijk, video) vond de inhoud van die cursussen al snel een weg naar de media, die er gretig mee aan de haal gingen.

Christopher Rufo is voor velen hét gezicht van de witte weerstand in de VS.Beeld: Christopher Rufo

Zoals in juli 2020. Een gemeentewerker van de stad Seattle speelde een opname van een training door aan de uiterst rechtse activist Christopher Rufo. Hij schrijft in het tijdschrift van de conservatieve denktank Manhattan Institute dat ‘onder de vlag van antiracisme’ het gemeentebestuur haar witte ambtenaren een gevoel van ‘collectieve schuld’ aanpraat. Het artikel gaat viral en Rufo wordt voor velen hét gezicht van de witte weerstand in de VS.

Volgens Rufo dragen antiracismetrainingen geen progressieve visie uit, maar een radicale ideologie: de critical race theory (CRT). CRT is ontstaan binnen de rechtswetenschap en gaat over het actief onderzoeken van de rol van ras als een ‘sociaal construct’1 en racisme in de maatschappij. CRT laat zien hoe institutioneel racisme een systeem in stand houdt dat mensen van kleur onderdrukt.

Negatieve bijklank

“

DE ANTI-WOKE BEWEGING KAAPT TERMINOLOGIE EN GEEFT DIE EEN NEGATIEVE BIJKLANK

Tweet dit

Maar Rufo noemt CRT een fundamenteel anti-Amerikaanse theorie van linkse academici die geobsedeerd zouden zijn door ras. Inmiddels scharen conservatieve Amerikanen welhaast álles wat te maken heeft met diversiteit en diversiteitstraining onder CRT. En daar hebben we direct één van de belangrijkste strategieën van de tegenbeweging: ze kapen de terminologie en voorzien die van een andere bijklank. Het ideale aan het label CRT is, volgens Rufo, dat zwarte academici dat label zelf gekozen hebben. Hij gebruikt het nu tegen ze door de zinsnede vijandige en elitaire connotaties mee te geven. Daardoor is de term ‘critical race theory’ hetzelfde lot beschoren als het woord ‘woke’.

Deze strategie volgt een historisch patroon. Racistische bewegingen gaven antiracistische terminologie altijd doelbewust een eigen invulling. Het apartheidsbewind in Zuid-Afrika gebruikte bijvoorbeeld de antiracistische taal van het cultuurrelativisme2 om te verdedigen dat elke cultuur apart moest leven. En republikeinen in de Verenigde Staten misbruikten Martin Luther Kings beeld van een ‘kleurenblinde samenleving’ om beleid voor positieve discriminatie tegen te gaan.

Maar niet alleen de termen, ook de theorieën worden op gewiekste manier hergebruikt. Zo staat in de DeSantis’ Stop WOKE Act dat niemand zich ‘oncomfortabel, schuldig of angstig mag voelen, of een andere vorm van psychologische stress mag ervaren op basis van zijn of haar ras’. Je denkt even dat het hier gaat om de impact van racisme op bijvoorbeeld zwarte mensen, maar nee, deze wet moet witte mensen beschermen tegen onderwijs óver racisme.

Denktanks en wetgeving

Het blijft ook niet bij sluwe communicatiestrategieën. Voormalig president Trump zorgde voor regels die de federale overheid moesten vrijwaren van antiracismetrainingen en waarmee alle contracten met bedrijven die trainingen geven over bijvoorbeeld CRT, wit privilege worden herzien. Biden draaide die decreten waar mogelijk terug. Bovendien ontwikkelden een aantal conservatieve denktanks voor ‘modelwetgeving’ die wetgevers in conservatieve staten als Louisiana en Texas op lokaal niveau kunnen gebruiken. Meer dan twintig staten voerden inmiddels wetgeving in die niet alleen verplichte diversiteitstrainingen verbiedt, maar ook het onderwijs op het gebied van racisme en slavernij ernstig inperkt.

Anti-wokecampagnes zijn vaak ter bescherming van kinderen. Denktanks als Rufo’s Manhattan Institute zetten bijvoorbeeld sinds begin 2021 hun zinnen op ouders en scholen. Ze bieden strategieën en instrumenten om op scholen ‘de invoering van critical race theory’ te stoppen. Daarmee doelen ze op alle initiatieven die met diversiteitsbeleid te maken hebben en alle lessen waarin racisme, slavernij of zelfs de geschiedenis van de Amerikaanse burgeroorlog ter sprake komt. De denktanks adviseren ouders om zich onafhankelijk te organiseren, inspraakavonden te kapen met pleidooien voor ‘minder raciale indoctrinatie’ en docenten onder druk te zetten door hun adres en telefoonnummers op te vragen.

“

IN MEER DAN VEERTIG AMERIKAANSE STATEN ZIJN AL WETTEN VOORGESTELD DIE ONDERWIJS OVER RACISME AAN BANDEN LEGGEN

Tweet dit

De denktanks organiseren lokale bijeenkomsten waarbij ouders een video te zien krijgen waarin wordt gezegd dat volgens de CRT alle witte mensen racisten zijn. Daarnaast krijgen de ouders uit hun verband gerukte audio-opnames te horen waarin een schoolhoofd witte kinderen beschuldigt van racisme. Bovendien leren ze hoe ze hun protest op inspraakavonden zo professioneel mogelijk kunnen filmen, zodat de uiterst conservatieve zender Fox News het kan oppikken.

Bijna 900 scholen waren sinds september 2020 doelwit van zulke acties. Veel leraren en diversiteitsmedewerkers voelen zich aangevallen en geïntimideerd. Inmiddels verloren 14 medewerkers hun baan door deze georkestreerde acties. In meer dan veertig Amerikaanse staten zijn al wetten voorgesteld of doorgevoerd die onderwijs over racisme aan banden leggen.

Frames en stigma’s

Niet alleen tegen racismeonderwijs moeten kinderen worden ‘beschermd’: in een wetsvoorstel in Texas stellen Republikeinen dat gezondheidszorg voor trans of intersekse kinderen kindermishandeling zou zijn. Ook bij deze strijd loopt Christoper Ruffo voorop. Op 17 juni tweette hij dat conservatieven een ‘drag queen’ voortaan een ‘trans stripper’ moeten noemen, waardoor het woord meer seksualiseert en stigmatiseert.

Tekst gaat verder na de uitgelichte tweet.

Florida stands with parents to protect children. Exposing children to inappropriate sexualized content is wrong and the state will hold accountable those establishments that transgress this clear boundary. pic.twitter.com/HfmJOvdaPT

— Ron DeSantis (@GovRonDeSantis) July 27, 2022

Het is een bekende strategie: je tegenstander dwingen een marginale groep te verdedigen, waardoor ze óf te progressief lijken voor stemmers uit het midden óf te veel bezig lijken met marginale groepen en dus met ‘identiteitspolitiek’. Het is een risico dat veel linkse politici niet willen lopen.

“

DE 'WAR ON WOKE' IN DE VS DRAAIT OM HET TERUGDRAAIEN VAN SOCIALE VOORUITGANG

Tweet dit

Nog heel even terug naar Nederland. In ons coalitieland bezien we politieke strijd zelden in termen van overheersing en onderdrukking, maar ook hier is het ‘racismedebat’ sluipenderwijs veranderd in het ‘woke-debat’. In het NRC Handelsblad kiezen ze voor het frame van een strijd tussen klagende studenten en op de kast gejaagde docenten. Maar de war on woke in de VS laat zien dat het niet gaat een onschuldig verschil van mening, maar om het structureel terugdraaien van de vooruitgang op het terrein van discriminatiebestrijding en minderhedenemancipatie.

De keuze van veel Nederlandse media om te spreken van een ‘wokedebat’ of ‘-discussie’ is ten slotte niet onschuldig. Ze is misleidend omdat de ondermijning van de emancipatie van gemarginaliseerde groepen doelbewust gebeurt. Je kunt dus wellicht beter spreken van politieke strijd, overheersing en onderdrukking. De inzet van deze strijd zijn de rechten en levens van mensen van kleur, trans personen en andere gemarginaliseerde groepen.